We leven in verwarrende tijden. Over complexe kwesties als de voortdenderende globalisering, stagnerende Europese eenwording en de veelbesproken migratie denkt iedereen het zijne. En de afgelopen maanden barstte weer die ene jaarlijkse discussie los waarin de twee kampen elkaar maar al te graag de zwartepiet toespelen. Waar we als Nederlanders samen een weg vooruit moeten vinden, moddert de politiek zoals vanouds wat aan in de polder, op zoek naar het maatschappelijke draagvlak dat rust op onze gezamenlijke wortels. Bij de vorige verkiezingen stond het debat over ons steeds waziger wordende zelfbeeld dan ook op scherp, met als veelzeggend voorbeeld het christendemocratisch appèl voor de verplichtstelling van het volkslied. Maar voordat we onszelf verplicht gaan bezingen, komt natuurlijk de vraag: wie zijn wij eigenlijk? Waarschijnlijk bestaat er geen spreker die onze collectieve identiteit beter kan duiden dan Herman Pleij. Maar eh, wie is hij dan eigenlijk?
Prof. dr. Herman Pleij is emeritus hoogleraar Nederlandse taal- en letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Op basis van zijn diepgravende onderzoek naar de vaderlandse geschiedenis rond de Middeleeuwen, ontwikkelde hij een buitengewoon scherpe visie op de Nederlandse cultuur. Die vaak geestige visie komt uitgebreid aan bod in zijn publicaties, in de vele talkshows waar hij te gast is en waarschijnlijk ook in zijn bevlogen optreden op jouw event, mocht je hem boeken.
Een Nederlands feest der herkenning
Volgens de lezing van Pleij ziet de Nederlander zichzelf als zuinig, sober, gezellig, recht voor zijn raap en egalitair, terwijl zijn medemens die eigenschappen heel anders waardeert: gierig, lomp, direct, bot en betweterig. Geestige anekdotes, waarin de meesten zich zullen herkennen, onderbouwen deze tegenstelling en plaatsen die bovendien in een historische context. Pleij bepleit namelijk dat onze burgermoraal zijn oorsprong vindt in de Middeleeuwen, toen Nederland, in tegenstelling tot de omringende landen die hiërarchisch georganiseerd waren, bestond uit relatief autonome nederzettingen van kooplieden. Zo moesten die niet alleen hun eigen boontjes doppen, maar het ook samen eens worden over het bestuur van de polder waar die boontjes op groeiden. Hier komt dan ook ons poldermodel vandaan. Of het nou gaat om de vrijhandel tijdens Koningsdag, onze unieke gewoonte om te gedogen, of onze neiging over alles te zeuren ondanks onze grote welvaart, Pleij weet als geen ander te vertellen waar onze cultuur vandaan komt. En als we willen weten waar wij ons als Kikkerlandje naartoe bewegen, is dat een heel goed begin.
